Xosé Manuel Millán, profesor de Instituto, escritor, poeta, alcalde que fue de Moaña en un tiempo inolvidable, falleció horas atrás, a los 56 años, en el hospital Povisa, en Vigo, donde se encontraba internado, en su lucha contra penosa enfermedad.

La noticia aún me llegó hoy viernes. Y me ha causado un profundo pesar. Millán fue un muy buen alcalde de Moaña y así lo acreditó en 8 años en los que el término municipal fue objeto de sensibles mejoras. Por eso su muerte ha causado, en general, entre los moañeses un profundo pesar, porque Xosé Manuel era, además, por encima de todo, una excelente persona, afable, respetuoso, culto, cercano... Su muerte nos deja invadidos de tristeza, más cuando aún no hace mucho se iba quien fue su secretario y brazo derecho en aquel tiempo de alcaldía, el bueno de Geno Piñeiro.

Conocí a Millán como alcalde, en razón a la condición de periodista; pero acabé tratándole como persona cercana, no voy a decir que como amigo, tampoco fue tanto el contacto personal, pero aún compartimos mesa y mantel y una charla de horas, de lo más agradable, en un par de ocasiones. Ahí, tras una timidez aparente, hubo tiempo de sobra para conocer la excelente persona que Xosé Manuel Millán encerraba. Por eso, también, el dolor que hoy sentimos por su irreparable pérdida.

Fue alcalde de Moaña entre 2003 y 2011 y edil entre 1999 y 2003 y también concejal tras dejar la alcaldía, hasta el 2015, en que tuvo la elegancia y el saber estar para entender que debía de retirarse a tiempo de la vida política, a la que no había llegado para servirse, sino para servir.

Xosé Manuel Millán Otero, que así se llamaba, había nacido en Beluso (Bueu) allá por 1964. Era un brillante profesor de Lengua y Literatura Galega. Pero no se quedaba ahí. Autor de ensayos, análisis y estudios varios sobre diversas escritores (Ramón Cabanillas, Vicente Risco, Johan Carballeira, Bernardino Graña...), fue autor de diversas obras, también colectivas como una Historia da Literatura Galega (1996), editada por A Nosa Terra/A.S.-P.G. e Literatura galega. Século XX (A Nosa Terra, 2001).

Fue la Poesía otra de sus pasiones. Nos deja como más destacadas obras : Este é o tempo do sal (accésit del Premio Esquío, 1991) y As palabras no espello (Edicións Do Castro, 1995), esta última galardonada con el VII Premio Eusebio Lorenzo Baleirón; sin olvidarnos de uno de sus más recientes libros, Ritual da vixía.


"Non sei se os poetas escriben como queren; eu, que non me afago a selo, escribo como podo. Se abandono un instante a leve coiraza de cinismo que cómpre para autoanalizarse, acabarei confesando que nunca concibín a escritura como unha forma de intervención, menos aínda como un modelo para seguir outros, nin sequera como aquilo que a min me gustaría ler. Como madurei con este vicio -hai quen prefire a horticultura- acostumeime a ordenar o tempo en palabras e versos, meus e emprestados. Agora conformaríame con encontrar a palabra que é a clave do mundo, miña ou doutro, con lograr un verso redondo, con apoiarme un día na cómoda que non teño e mentres se fai noite largar trinta e seis poemas dun golpe, aínda que todos fosen horrendos. Por amor a Pessoa, a Neruda e Rosalía, todo o demais é pura quincalla".

 

El viernes día 15 de junio de 2018, a las 20:30 horas, en el Aula Ponte de Rosas de Gondomar, el Instituto de Estudos Miñoráns, IEM, presentaba el libro de poesía “As cinzas de Pasolini” de Xosé Manuel Millán Otero, publicado por la editorial Toxosoutos. En la presentación, el autor estaría acompañado por el poeta Xosé Daniel Costas Currás y la escritora Marta Dacosta, de la Xunta Directiva del IEM.

Xosé Manuel Millán Otero publicó su primer libro de poesía en 1991/2, “Este é o tempo do sal”, reconocido con el accésit del Premio Esquío de Poesía. Tres años antes había obtenido el premio de poesía O Facho por “Retrato de muller con navios ao fondo”. En 1995, ganaba el premio Eusebio Lorenzo Baleirón con “As palabras no espello”. “As cinzas de Pasolini” era su tercer libro de poesía, uno de los títulos finalistas del premio Victoriano Taibo.

Xosé Manuel Millán Otero destacaría siempre como un estudioso de la literatura gallega, siendo una de las voces más autorizadas sobre la obra de Bernardino Graña, de quien realizó la edición crítica de “Profecía do mar”. En homenaje a Bernardino Graña escribiría y publicaba en 2010 : “Ode menor ao gran mascato Bernardino Graña cando se eleva sobre as terras do Morrazo”

"Nacín en Beluso (O Morrazo), en 1964, e imparto aulas de lingua e literatura galega no I.E.S. As Barxas, en Moaña. Nos anos 90 publiquei dous libros de poemas, Este é o tempo do sal (1992, accésit do Premio Esquío) e As palabras no espello (1995, Premio Eusebio Lorenzo Baleirón). Algún dos meus poemas debeu gustarlle aos profesores Luciano Rodríguez e Teresa Seara, que decidiron incluírme na malfadada escolma Para saír do século. Nova proposta poética (1997) e noutras colectáneas aparecidas recentemente en francés e inglés. Teño sobre a mesa un terceiro libro, Ritual da vixía, que non encontra padriño desde hai xa nove anos. Debe ser impublicable.
Naqueles tempos dei a coñecer un monllo de traballos sobre literatura galega do século XX (Vicente Risco, Cabanillas, Blanco Torres, Johán Carballeira, Bernardino Graña…) e responsabiliceime da edición dalgunhas das súas obras.
Durante a década pasada desatendín un chisco a Calíope e a punto estivo de abandonarme. Agora intentamos facer as paces... En realidade, son poeta porque Luciano Rodríguez, Teresa Seara e Arsenio Iglesias opinan que son poeta. Beizón a eles. Levo case trinta anos intentando capturar un verso e sempre foxe o condenado…" (Xosé Manuel Millán, 21-03-2012)

Xosé Manuel Millán. ( Foto : Arquivo AELG - Distrito Xermar


Un texto de análisis de Xosé Manuel Millán

"Eu fixen versos como podía ter feito canastas" 

Xosé Manuel Millán Otero preséntanos un texto sobre a vida de Ramón Cabanillas. 

- 15:55 10/11/1999, in vieiros.com

In memoriam, Ramón Cabanillas (1959-1999).

Hai onte corenta anos morría na súa casa de Cambados Ramón Cabanillas Enríquez (1876-1959), un dos máis notables poetas galegos deste século. O líder agrarista Basilio Álvarez declarárao en 1913 como sucesor de Curros; uns anos despois, Antón Vilar Ponte bautizárao como "o poeta da Raza". Na época das Irmandades, entre 1916 e 1931, Cabanillas foi a voz poética por excelencia do segundo rexurdimento galego, a síntese superadora de canto había de arte e emoción nos poetas do XIX coas tendencias postsimbolistas da Europa entre dous séculos. Franciscano, humilde e retranqueiro, o poeta pouco antes de morrer facía exame de conciencia ante diversos interlocutores e valorando o conxunto da súa obra afirmaba: "eu fixen poesías como puiden ter feito canastas" ou "eu non nacín para poeta, senón para secretario do concello". Quen asífalaba levaba ás costas unha vida entregada por completo á poesía e a Galiza, o honor de ser o noso primeiro escritor monolingüe e a obra máis extensa e plural ata entón coñecida. 

Fillo de caseiro e criada de pazo, seminarista retirado, escribán, pai de familia numerosa e un pouco dandi e bohemio, a vida de Cabanillas está marcada por dependencias e renuncias. Vinculado ao poder caciquil de Cambados, un xesto de rebeldía republicana e agrarista entre1907 e 1910 obrígao a cambiar de aires e buscar na Habana a fortuna que a terra lle ía negando aos poucos. Cando regresa en 1915, pobre como partira, con dous libros ao lombo, aínda antiseñorial e xa galeguista, comeza a longa marcha dun poeta que para poder seguir rosmando versos terá que someterse aos máis estraños e ás veces humillantes pactos co poder de turno. 

Pactará co marqués de Riestra, amo e señor de Pontevedra, quen tal vez provocou o seu exilio de 1910 e a quen en escarmento Cabanillas promete levar os fillos "a escupir sobre a terra en que apodrezas". Consegue así o posto de secretario no concello de Mos e sustento para a súa longa prole ata 1920. Unha virada da sorte lévao por dous anos a Madrid da man do deputado conservador Leonardo Rodríguez. Morto este, Cabanillas regresa a refuxiarse no mecenato benfeitor de Paz Andrade, facendose cargo da contabilidade do xornal Galicia, e sobre todo de D. Enrique Peinador, dono do balneario de Mondariz, para quen actúa a modo de animador cultural. 

A segunda metade dos anos 20 é tempo de glorias, e máis renuncias. Académico da galega desde 1920, en 1926 é nomeado xuntamente con Armando Cotarelo Valledor para cubrir un asento de "cupo" na Real Academia Española. A dictadura de Primo de Rivera facíase perdoar a súa inclemencia recoñecendo as linguas rexionais; os galeguistas, tan pragmáticos como ilusos, opinaron que menos daba unha pedra. Cabanillas recibe o recoñecemento do mundo oficial e unha pensión vitalicia das deputacións galegas: en correspondencia, padecerá ominosas homenaxes como a que en maio de 1927 se lle tributa no García Barbón de Vigo, oficiando como mestres de cerimonia dous próceres do réxime: Viondi e Rodríguez de Viguri. Os galeguistas calan e desculpan. 

Nos anos seguintes, D. Ramón é o máis asiduo entre os académicos. Non por especial dedicación; simplemente porque a Academia era unha segura fonte de ingresos. Coa República e as eleccións Constituíntes, Cabanillas dá o seu derradeiro paso á frente na política, presentándose á par de Castelao e Paz Andrade na candidatura de minorías. Non sae elixido, e conforme avanza o furor republicano, o poeta vai distanciándose do galeguismo organizado. En 1933 o alonxamento roza o divorcio cando o goberno radical-conservador cedista o nomea Vocal do Consejo Nacional de Cultura. 

O golpe militar do 36 píllao en Madrid. Acompañando máis a Academia do que á República, marcha a Valencia e en 1937 regresa a Cambados para sobrevivir o horror e á destrucción de todo aquilo polo que loitara. Acabada a guerra, conciliando ao seu pesar coa barbarie, percorre un peculiar via-crucis como secretario interino dos concellos de Silleda, Moaña, Meis, Dozón... Tiña sesenta e cinco anos e a amargura da derrota, o que non lle impoide que, plenamente nómada, entre Cambados, Samos, Madrid e Baracaldo, onde residía unha das fillas, siga soñando a restauración da patria e traballando por cicelar un idioma de novo silenciado. 

Católico fervoroso, liberal-conservador-progresista, entusiasta e claudicante, resignadamente terco e leal a unha misión que non precisaba de autos de fe para ser sincera, Ramón Cabanillas pasou pola vida contradictorio, paradoxal, humano e, por riba de todo, galego. Manuel Murguía saudaba en 1912 No desterro resaltando a súa paixón pasiva. Foi sempre fiel a esa divisa. 

Xosé M. Millán Otero